P’úul
Táan u jaats’ k’iin.
Tu meentik u chooj in k’ilkab tu táan in pool.
Táan u báaytiken u ki’ síisil x-noj ch’e’en.
P’úule’ ti’ yaan tin wiknale’,
in weet taal,
táan u che’ej tin wetel.
Kex uk’aje’, tats’ k’iin tu che’ej.
Táan in ki’ jóojol cháachik.
Tin ki’ sáaptik u báaxal kaanil suun,
ku ki’ kopkuba tin wook.
Tu paach suun táan u taal u ch’óoyil ja’.
Tin ts’áik ja’ u yuk’ p’úul.
Táan u chan k’aay tu xúuchik ja’.
U k’aaye’ u pekpekxiik’ juntúul box k’a’aw ki’imak u yóol.
Luk’ u yuk’ajil p’uul.
Tin ki’ lóochaj,
tin méek’aj,
kex seten ko’.
Táan u chajlik in nak’ yéetel u xikin,
bey xan u chajlik in ch’ala’atel.
Táan u ki’ túubik in k’a’.
Táan xan u taal u joyja’atik lu’um utia’al in xíimbal.
Ma’ tu jéets’el u ko’i’.
Mix tu jéets’el u chajlik in nak’ yéetel u xikin.
¿Ma’ wáaj táan u yilik
in machmaj ch’óoy yéetel in ts’íik k’a’,
yéetel xan in páajkalmaj suun?
¿Ma’ wa táan u tuklik
Je’ bix u meentik in che’eej,
bey xan u bin u meentik in jáalk’abtik ka’ in pa’e’?
Mix ba’al ku yilik,
mix ba’al ku tuklik,
chen leep’el u yóol u meent in che’ej.
Mix ba’al kin wilik,
mix ba’al kin tuklik,
chen táan in bin in jajache’ej yéetel p’úul.
El cántaro
Azota el sol.
Hace sudar mi frente.
Me acaricia la grata frescura del gran pozo.
El cántaro está conmigo,
es mi compañero de andanzas,
me sonríe.
Todo el tiempo ríe, aun teniendo sed.
Agradablemente lo manoseo.
Braceo la soga, serpiente-juguete,
que se enrolla en mis pies.
Con ella sube la cubeta con agua.
Doy de beber agua al cántaro.
Canta levemente mientras bebe.
Su canto es el revolotear de un negro y alegre pájaro k’au.
El cántaro ya no tiene sed.
Placenteramente le puse el brazo al cuello,
lo abracé,
aunque es muy travieso.
Me hace cosquillas con su oreja en mi vientre,
asimismo en mis costillas.
Gratamente escupe en mi mano.
Refresca la tierra por donde camino.
No cesa en sus travesuras.
Tampoco cesa su cosquillear en mi vientre y en mis
[costillas con sus orejas.
¿No ve acaso
que llevo la cubeta con la mano izquierda,
que llevo en el hombro la soga?
¿No piensa acaso
que así como me hace reír,
podría hacerme soltarlo para que se rompa?
No ve nada,
ni piensa,
solamente está dedicado a hacerme reír.
No veo nada,
ni pienso,
solamente me voy carcajeando con él.
Autora: Briceida Cuevas Cob
Voz en maya: Adolfo Haas